پیشگیری (جلوگیری) از بارداری یعنی چه

پیشگیری (جلوگیری) از بارداری یعنی چه؟

پیشگیری از بارداری یا جلوگیری از حاملگی به مجموعه‌ای از روش‌ها و اقدامات گفته می‌شود که برای جلوگیری از لقاح تخمک با اسپرم و در نتیجه جلوگیری از بارداری ناخواسته به کار می‌رود. این موضوع نقش بسیار مهمی در بهداشت باروری، برنامه‌ریزی خانواده و سلامت جسمی و روانی افراد دارد. روش‌های جلوگیری از بارداری تنوع زیادی دارند و بسته به شرایط جسمی، فرهنگی، اقتصادی و ترجیح شخصی افراد انتخاب می‌شوند.

در این مقاله به مفهوم پیشگیری از بارداری، اهمیت آن، روش‌های مختلف، مزایا و معایب هر روش و نکات ضروری در انتخاب بهترین روش جلوگیری خواهیم پرداخت.

اهمیت پیشگیری از بارداری

پیشگیری از بارداری نه تنها برای جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته مفید است، بلکه در حفظ سلامت زنان، کاهش خطر بیماری‌های مقاربتی (در برخی روش‌ها)، تنظیم جمعیت و فراهم کردن امکان برنامه‌ریزی برای داشتن فرزندان نیز نقش دارد. بسیاری از زوج‌ها، به‌ویژه در سال‌های اول ازدواج یا در شرایط خاص جسمی و اقتصادی، تمایل دارند که فرزنددار شدن را به تعویق بیندازند یا فاصله بین فرزندان خود را تنظیم کنند. استفاده از روش‌های مناسب جلوگیری، این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا زندگی خانوادگی خود را با آسایش و آرامش بیشتری پیش ببرند.

پیشگیری از بارداری چگونه عمل می‌کند؟

روش‌های جلوگیری از بارداری از طریق یکی از چهار مکانیسم زیر عمل می‌کنند:

1. جلوگیری از تخمک‌گذاری: بعضی از داروهای هورمونی مانند قرص ضدبارداری مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان می‌شوند.

2. جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک: کاندوم و روش‌های سدّی از رسیدن اسپرم به رحم جلوگیری می‌کنند.

3. ایجاد محیط نامناسب برای لقاح یا لانه‌گزینی: دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) از لانه‌گزینی تخمک بارور شده جلوگیری می‌کنند.

4. پرهیز از رابطه جنسی در روزهای بارور: روش‌های طبیعی بر پایه آگاهی از چرخه قاعدگی عمل می‌کنند.

دسته‌بندی کلی روش‌های پیشگیری از بارداری

روش‌های جلوگیری از بارداری را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

• روش‌های موقت (قابل برگشت): شامل قرص، کاندوم، IUD، آمپول، پچ، حلقه واژینال، کپسول زیرپوستی و روش‌های طبیعی

• روش‌های دائمی (غیر قابل برگشت): شامل بستن لوله در زنان و وازکتومی در مردان

• روش‌های اورژانسی: مانند قرص اورژانسی و IUD مسی که در مواقع خاص استفاده می‌شوند

در ادامه هر کدام از این روش‌ها به‌تفصیل بررسی می‌شوند.

روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری

روش‌های هورمونی با استفاده از ترکیبات شیمیایی (استروژن و پروژسترون) مانع تخمک‌گذاری یا تغییر محیط رحم می‌شوند.

قرص ضد بارداری ترکیبی: پرمصرف‌ترین روش، مصرف روزانه دارد، تأثیر بالا اما نیاز به نظم دارد.

قرص پروژستینی (مینی‌پیل): مناسب برای زنان شیرده، اما دقت بیشتری در زمان مصرف لازم است.

آمپول‌های سه‌ماهه: تزریق هر سه ماه یک‌بار، مؤثر و مناسب برای کسانی که فراموش‌کار هستند.

پچ یا برچسب پوستی: هفته‌ای یک‌بار تعویض می‌شود، راحت و بدون نیاز به مصرف روزانه.

حلقه واژینال: درون واژن قرار می‌گیرد، هر ۳ هفته یک‌بار تعویض می‌شود.

مزایا: بسیار مؤثر، برگشت‌پذیر، کاهش درد قاعدگی، تنظیم چرخه

معایب: عوارض جانبی هورمونی مانند تهوع، تغییرات خلقی، منع مصرف در برخی بیماری‌ها

روش‌های غیرهورمونی و فیزیکی

کاندوم مردانه و زنانه: جلوگیری از ورود اسپرم به رحم، تنها روش محافظت‌کننده در برابر بیماری‌های جنسی

دیافراگم و اسفنج: وسایلی که در واژن قرار می‌گیرند تا دهانه رحم را ببندند

دستگاه داخل رحمی (IUD): ابزار T شکل که در رحم قرار می‌گیرد، به دو نوع هورمونی و مسی تقسیم می‌شود

مزایا: تأثیر طولانی‌مدت، بدون نیاز به مصرف روزانه، مناسب برای زنان فراموش‌کار

معایب: درد در زمان نصب، احتمال عفونت، نیاز به معاینه پزشک

روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری

روش تقویمی، دمای بدن و مخاط دهانه رحم: بر اساس شناسایی روزهای بارور و پرهیز از رابطه در این دوره

مزایا: بدون عوارض، بدون هزینه، سازگار با باورهای مذهبی

معایب: نیاز به نظم بالا، دقت زیاد، تأثیر کمتر نسبت به روش‌های پزشکی

روش‌های دائمی جلوگیری از بارداری

وازکتومی در مردان: بستن لوله‌های منی‌بر، یک جراحی ساده و سرپایی

بستن لوله‌های رحمی در زنان: جراحی برای بستن لوله فالوپ، جلوگیری دائمی از رسیدن تخمک به رحم

مزایا: دائمی و بسیار مؤثر

معایب: برگشت‌ناپذیر، نیاز به تصمیم‌گیری قطعی برای پایان باروری

روش‌های اورژانسی جلوگیری از بارداری

برای زمانی که رابطه محافظت‌نشده اتفاق افتاده یا روش اصلی شکست خورده است:

• قرص اورژانسی (لوونورژسترل): باید طی ۷۲ ساعت مصرف شود، بهتر است در ۱۲ ساعت اول مصرف شود.

• IUD مسی: تا ۵ روز پس از رابطه قابل استفاده است و بسیار مؤثر است.

معایب: استفاده مکرر توصیه نمی‌شود، ممکن است چرخه قاعدگی را به‌هم بریزد.

انتخاب بهترین روش جلوگیری از بارداری

انتخاب مناسب‌ترین روش بستگی به عوامل زیر دارد:

• سن و وضعیت باروری فرد

• برنامه‌ریزی برای آینده و تمایل به فرزندآوری

• شرایط جسمی و پزشکی

• سبک زندگی و نظم فردی

• سطح دسترسی به خدمات پزشکی و دارویی

• نگرش مذهبی یا فرهنگی

مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند در انتخاب روش مؤثر و ایمن بسیار مفید باشد.

جمع‌بندی

پیشگیری یا جلوگیری از بارداری به مجموعه‌ای از روش‌ها گفته می‌شود که هدف آن‌ها جلوگیری از بارداری ناخواسته است. این روش‌ها شامل راهکارهای دارویی، مکانیکی، جراحی، طبیعی و اورژانسی می‌شوند. هر روش مزایا و معایب خاص خود را دارد و باید با آگاهی، دقت و مشورت با پزشک انتخاب شود. داشتن دانش کافی درباره روش‌های جلوگیری از بارداری، نه تنها به افزایش سلامت جنسی و جسمی کمک می‌کند، بلکه در ایجاد یک زندگی خانوادگی متعادل و هدفمند نیز تأثیرگذار است.