مسمومیت بارداری و مرگ: خطر پنهان دوران بارداری
مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی یکی از خطرناک‌ترین اختلالات دوران بارداری است که در صورت تشخیص ندادن به‌موقع و عدم کنترل، می‌تواند به مرگ مادر یا جنین منجر شود. بسیاری از مرگ‌ومیرهای مربوط به بارداری، ریشه در همین اختلال خاموش دارند. در این مقاله، به بررسی رابطه بین مسمومیت بارداری و مرگ، علائم هشداردهنده، عوامل تشدید‌کننده، روش‌های پیشگیری و اقدامات اورژانسی پرداخته شده است.
مسمومیت بارداری چیست؟
مسمومیت بارداری نوعی اختلال جدی در دوران بارداری است که معمولاً بعد از هفته ۲۰ بارداری ظاهر می‌شود و با فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار شناخته می‌شود. در موارد شدید، پره‌اکلامپسی می‌تواند به اکلامپسی (تشنج‌های خطرناک)، سندرم HELLP (تخریب گلبول‌های قرمز، افزایش آنزیم‌های کبدی، کاهش پلاکت‌ها)، نارسایی چند ارگان و در نهایت مرگ مادر یا جنین منجر شود.
چه عواملی خطر مرگ ناشی از مسمومیت بارداری را افزایش می‌دهند؟
-
عدم تشخیص یا مراجعه دیرهنگام به پزشک
-
فشار خون بسیار بالا (بالای ۱۶۰ روی ۱۱۰)
-
وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، لوپوس، بیماری کلیوی یا قلبی
-
بارداری اول یا بارداری در سن بالا یا پایین
-
چاقی یا اضافه وزن شدید
-
بارداری چندقلویی
-
سابقه پره‌اکلامپسی در بارداری‌های قبلی
چگونه مسمومیت بارداری می‌تواند منجر به مرگ شود؟
در موارد پیشرفته، مسمومیت بارداری می‌تواند مشکلات جدی برای مادر ایجاد کند:
-
اکلامپسی (تشنج بارداری): یکی از خطرناک‌ترین عوارض، که می‌تواند باعث آسیب مغزی یا ایست قلبی شود.
-
سندرم HELLP: شرایطی که در آن کبد به شدت آسیب می‌بیند و ممکن است خونریزی داخلی و نارسایی کبد ایجاد شود.
-
جدا شدن جفت (abruption): وضعیتی که در آن جفت به‌طور ناگهانی از دیواره رحم جدا می‌شود و خونریزی شدید و تهدید‌کننده زندگی مادر و جنین رخ می‌دهد.
-
نارسایی کلیه یا کبد: که ممکن است منجر به مسمومیت سیستمیک یا مرگ شود.
-
افزایش خطر زایمان زودرس شدید یا مرده‌زایی
علائم هشداردهنده که نباید نادیده گرفته شوند
مادرانی که یکی یا چند مورد از علائم زیر را تجربه می‌کنند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنند:
-
سردرد شدید و مداوم
-
تاری دید یا دیدن نورهای چشمک‌زن
-
درد در قسمت بالای شکم، به‌ویژه سمت راست
-
تنگی نفس یا احساس فشار در قفسه سینه
-
تهوع و استفراغ ناگهانی
-
تورم شدید در صورت، دست‌ها یا پاها
-
کاهش ناگهانی حرکات جنین
-
افزایش سریع وزن در مدت کوتاه
-
فشار خون بالاتر از ۱۴۰/۹۰، به‌ویژه در زنان بدون سابقه قبلی
نقش تشخیص زودهنگام در پیشگیری از مرگ
تشخیص به‌موقع پره‌اکلامپسی نقش کلیدی در نجات جان مادر و جنین دارد. به همین دلیل، مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایش‌های غربالگری مانند اندازه‌گیری فشار خون، آزمایش ادرار و سونوگرافی‌های پیوسته ضروری است. اگر مسمومیت بارداری در مراحل اولیه شناسایی شود، با مصرف داروهای مناسب و کنترل شرایط، می‌توان بارداری را تا زمان زایمان ایمن ادامه داد.
درمان‌های اورژانسی برای جلوگیری از مرگ
اگر شرایط حاد شود، پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
-
تزریق منیزیم سولفات: برای جلوگیری از بروز تشنج
-
داروهای کاهش‌دهنده فشار خون: مانند لابتالول یا هیدرالازین
-
زایمان زودهنگام: اگر سلامت مادر یا جنین در خطر باشد، حتی در هفته‌های کمتر از موعد
-
بستری شدن در بخش مراقبت ویژه: در موارد شدید برای پایش لحظه‌به‌لحظه وضعیت بیمار
-
تزریق داروهای کورتونی: برای کمک به بلوغ ریه جنین در صورت زایمان زودرس
خطر مرگ در کشورهای کم‌درآمد و با امکانات پایین
بیشتر مرگ‌ومیرهای ناشی از مسمومیت بارداری در کشورهایی با زیرساخت بهداشتی ضعیف و دسترسی محدود به مراقبت‌های تخصصی اتفاق می‌افتد. در چنین مناطقی، زنان باردار اغلب دیر به پزشک مراجعه می‌کنند یا فاقد دسترسی به آزمایش‌های ضروری هستند. آگاهی‌رسانی و فراهم‌کردن امکانات پزشکی مناسب، نقش مؤثری در کاهش این آمار دارد.
آیا جنین هم در خطر است؟
بله، در مواردی که مسمومیت بارداری شدید باشد یا به موقع کنترل نشود، ممکن است جنین با مشکلاتی نظیر موارد زیر مواجه شود:
-
رشد ناکافی به‌دلیل اختلال در خون‌رسانی جفت
-
زایمان زودرس و عوارض مربوط به آن
-
کمبود اکسیژن و آسیب مغزی
-
مرده‌زایی (Stillbirth)
نتیجه‌گیری
مسمومیت بارداری اگر به‌موقع تشخیص داده شود، قابل کنترل است. اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند منجر به عوارض بسیار جدی و حتی مرگ شود. زنان باردار باید نسبت به علائم هشداردهنده آگاه باشند و معاینات منظم دوران بارداری را جدی بگیرند. آموزش، غربالگری منظم، و دسترسی به امکانات درمانی، سه عامل کلیدی در کاهش مرگ‌ومیرهای ناشی از این بیماری خطرناک است.