از کجا بدانیم هورمون مردانه در بدن زنان زیاد است؟
وجود هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) به‌طور طبیعی در بدن زنان امری طبیعی است، اما زمانی که این هورمون‌ها بیش از حد نرمال ترشح شوند، می‌توانند باعث ایجاد تغییرات فیزیکی، روحی و حتی اختلالات باروری شوند. شایع‌ترین آندروژن‌ها در بدن زنان شامل تستوسترون، آندروستن دیون و DHEA می‌باشند. در این مقاله سعی داریم به بررسی نشانه‌های افزایش هورمون مردانه در زنان، راه‌های تشخیص، علل و روش‌های درمان بپردازیم.
نقش طبیعی هورمون‌های مردانه در بدن زنان
برخلاف تصور عمومی، زنان نیز به مقدار کمی به هورمون‌های مردانه نیاز دارند. این هورمون‌ها در تنظیم میل جنسی، ساخت استخوان، رشد عضلات و تعادل هورمونی نقش دارند. تخمدان‌ها و غدد فوق‌کلیوی منبع اصلی تولید این هورمون‌ها هستند.
اما وقتی میزان آندروژن از حد طبیعی فراتر رود، بدن واکنش‌هایی نشان می‌دهد که می‌تواند نشانگر اختلالات هورمونی باشد.
نشانه‌های افزایش هورمون مردانه در زنان
تشخیص این موضوع معمولاً از طریق علائم فیزیکی و برخی آزمایش‌ها صورت می‌گیرد. نشانه‌های افزایش هورمون مردانه در زنان عبارت‌اند از:
رشد موهای زائد (هیرسوتیسم)
رشد موهای ضخیم و تیره در نواحی غیر معمول مانند چانه، بالای لب، قفسه سینه، شکم یا پشت، یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های افزایش آندروژن در زنان است. این رشد موها تحت تاثیر تستوسترون بیشتر از حد نرمال ایجاد می‌شود.
آکنه شدید یا مقاوم
آکنه‌های پوستی، به‌خصوص در ناحیه صورت، قفسه سینه یا پشت که با درمان‌های معمولی بهبود نمی‌یابند، می‌توانند نشانه‌ای از عدم تعادل هورمونی باشند.
کاهش موی سر یا طاسی الگویی
در برخی زنان، افزایش آندروژن باعث ریزش مو در نواحی شقیقه یا فرق سر می‌شود؛ مشابه الگویی که در مردان مشاهده می‌شود.
تغییر صدا
در موارد شدید، صدای زن ممکن است بم‌تر شود. این تغییر معمولاً تدریجی و غیرقابل بازگشت است.
بزرگ شدن کلیتوریس
در مواردی نادر و شدید از اختلالات آندروژنی، ممکن است کلیتوریس بزرگ‌تر از حد معمول شود.
اختلال در سیکل قاعدگی
هورمون‌های مردانه اضافی می‌توانند سیکل قاعدگی را نامنظم کرده یا حتی باعث توقف کامل آن شوند. این مشکل اغلب در زنان مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک دیده می‌شود.
ناباروری
افزایش آندروژن ممکن است باعث عدم تخمک‌گذاری و اختلال در باروری شود. بسیاری از زنان با این مشکل در دوران تلاش برای بارداری مواجه می‌شوند.
چه عواملی باعث افزایش هورمون مردانه در زنان می‌شود؟
افزایش آندروژن در زنان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، که برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
یکی از شایع‌ترین دلایل افزایش تستوسترون در زنان است. در این بیماری، تخمدان‌ها به درستی تخمک‌گذاری نمی‌کنند و سطح آندروژن در خون افزایش می‌یابد. علائم این بیماری شامل آکنه، هیرسوتیسم، چاقی شکمی، قاعدگی نامنظم و ناباروری است.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH)
اختلالی ژنتیکی است که باعث افزایش غیرطبیعی آندروژن‌ها از غدد فوق‌کلیوی می‌شود.
تومورهای ترشح‌کننده آندروژن
در موارد نادر، تومورهایی در تخمدان یا غده فوق‌کلیوی می‌توانند سطح تستوسترون را به‌شدت بالا ببرند.
مصرف داروهای حاوی آندروژن
برخی داروها مانند استروئیدهای آنابولیک یا داروهای ضد‌افسردگی خاص ممکن است سطح هورمون‌های مردانه را افزایش دهند.
چگونه می‌توان تشخیص داد که هورمون مردانه بالا است؟
اگر شما یکی یا چند نشانه از علائم بالا را دارید، بهتر است به پزشک متخصص غدد یا زنان مراجعه کنید. تشخیص دقیق از طریق مراحل زیر انجام می‌شود:
بررسی شرح حال و علائم بالینی
پزشک درباره‌ی تغییرات بدنی، سیکل قاعدگی، سابقه خانوادگی و علائم خاص سوالاتی می‌پرسد.
آزمایش خون
اندازه‌گیری سطح تستوسترون تام و آزاد، DHEA-S و آندروستن‌دیون برای بررسی سطح آندروژن‌ها ضروری است. در برخی موارد نیز سطح هورمون‌های LH، FSH و انسولین نیز بررسی می‌شوند.
سونوگرافی لگن
برای بررسی وجود کیست در تخمدان‌ها و تشخیص PCOS انجام می‌شود.
تصویربرداری از غده فوق‌کلیوی
در مواردی که شک به تومور وجود دارد، ممکن است سی‌تی‌اسکن یا MRI تجویز شود.
راه‌های درمان افزایش هورمون مردانه در زنان
بسته به علت اصلی، درمان متفاوت است. معمول‌ترین گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:
داروهای ضدآندروژن
مانند اسپیرونولاکتون که سطح تستوسترون را کاهش می‌دهند.
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی
ترکیب استروژن و پروژسترون می‌تواند از تولید بیش‌از‌حد آندروژن جلوگیری کرده و علائم را کاهش دهد.
متفورمین
در زنانی که مبتلا به PCOS هستند و مقاومت به انسولین دارند، متفورمین می‌تواند کمک‌کننده باشد.
تغییر سبک زندگی
کاهش وزن، ورزش منظم و تغذیه سالم در کنترل سطح آندروژن بسیار موثر است. اضافه وزن باعث تحریک بیشتر تخمدان‌ها برای تولید آندروژن می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار رشد غیرطبیعی مو، اختلال در قاعدگی، آکنه شدید یا ریزش مو به‌صورت الگویی مردانه شده‌اید، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی‌تر مانند ناباروری یا بیماری‌های قلبی و متابولیکی جلوگیری کند.
جمع‌بندی
داشتن مقداری هورمون مردانه در بدن زنان طبیعی است، اما وقتی این مقدار بیش از حد شود، نشانه‌هایی مانند رشد موهای زائد، آکنه، ریزش مو، تغییر صدا و اختلال قاعدگی بروز می‌کند. شایع‌ترین علت این حالت، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است، اما عوامل دیگری مانند تومورها یا داروها نیز می‌توانند نقش داشته باشند. با انجام آزمایش خون و مراجعه به پزشک می‌توان علت دقیق را مشخص کرد و درمان مناسب را آغاز نمود. کنترل به‌موقع این اختلال، نه‌تنها علائم ظاهری را کاهش می‌دهد بلکه از خطرات بلندمدت نیز پیشگیری می‌کند.