چه چیزی باعث از بین رفتن اسپرم مرد میشود؟
کیفیت و تعداد اسپرم، نقش حیاتی در باروری مردان دارد. نابودی اسپرم یا کاهش کیفیت و تحرک آن می‌تواند احتمال بارداری را کاهش دهد و مشکلاتی از جمله ناباروری را به‌دنبال داشته باشد. در این مقاله، به بررسی دقیق و علمی عواملی می‌پردازیم که باعث از بین رفتن اسپرم مرد می‌شوند. شناخت این عوامل می‌تواند در پیشگیری از ناباروری و بهبود سلامت جنسی مردان مؤثر باشد.
حرارت بالا و تأثیر آن بر اسپرم
یکی از عوامل بسیار مهمی که منجر به تخریب اسپرم میشود، افزایش دمای بیضه‌ها است. اسپرم‌سازی در دمایی کمی کمتر از دمای بدن (حدود ۳۴ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد) انجام میشود. به همین دلیل بیضه‌ها در کیسه‌ای خارج از بدن قرار گرفته‌اند.
قرار گرفتن مکرر در معرض گرما می‌تواند فرایند اسپرم‌سازی را مختل کند. برخی موارد عبارت‌اند از:
-
استفاده طولانی از وان آب داغ یا سونا
-
پوشیدن لباس‌های زیر تنگ و گرم
-
قرار دادن لپ‌تاپ روی ران برای مدت طولانی
-
شغل‌هایی که با گرمای زیاد در تماس هستند (مثل جوشکاری)
تغذیه نامناسب و فقر مواد مغذی
رژیم غذایی فقیر از نظر ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها، و مواد معدنی مهم مانند روی، سلنیوم، ویتامین C و E می‌تواند تأثیر منفی بر تولید اسپرم داشته باشد. رادیکال‌های آزاد در بدن بدون وجود آنتی‌اکسیدان‌های کافی، باعث آسیب به DNA اسپرم می‌شوند.
مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده، فست‌فود، نوشابه، قند زیاد و چربی‌های ترانس نیز تولید اسپرم را کاهش می‌دهد.
مصرف دخانیات و الکل
سیگار، قلیان، مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی، از عوامل مخرب در عملکرد اسپرم هستند. این مواد می‌توانند باعث کاهش تعداد اسپرم، تحرک ضعیف و اختلال در شکل طبیعی آن شوند. نیکوتین و مواد سمی موجود در سیگار با کاهش جریان خون و افزایش رادیکال‌های آزاد، سلول‌های اسپرم را تخریب می‌کنند.
مصرف برخی داروها
داروهایی که بر هورمون‌های مردانه اثر می‌گذارند یا بافت بیضه را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توانند منجر به کاهش تولید اسپرم شوند. برخی از این داروها شامل:
-
استروئیدهای آنابولیک (برای بدنسازی)
-
داروهای شیمی‌درمانی
-
برخی داروهای ضدافسردگی یا ضدصرع
-
داروهای ضدقارچ یا آنتی‌بیوتیک‌های خاص
مصرف این داروها حتماً باید تحت نظر پزشک و با آگاهی از تأثیرات احتمالی بر باروری باشد.
استرس و فشار روانی
استرس مزمن می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش داده و عملکرد غدد جنسی را مختل کند. همچنین استرس زیاد ممکن است میل جنسی را کم کرده و تولید اسپرم را کاهش دهد. استرس اکسیداتیو، که نتیجه عدم تعادل بین تولید رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی است، نیز می‌تواند به تخریب اسپرم منجر شود.
چاقی و اضافه‌وزن
چاقی در مردان با کاهش کیفیت مایع منی ارتباط مستقیم دارد. بافت چربی زیاد باعث افزایش استروژن و کاهش تستوسترون میشود که این عدم تعادل هورمونی مستقیماً تولید اسپرم را مختل می‌کند. همچنین چاقی با افزایش حرارت در اطراف بیضه‌ها، خطر نابودی اسپرم را بیشتر می‌کند.
تماس با مواد شیمیایی و صنعتی
قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی سمی مانند:
-
آفت‌کش‌ها
-
فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم)
-
حلال‌های صنعتی
-
بنزن و فرمالدهید
می‌تواند تأثیر مستقیمی بر ساختار و کیفیت اسپرم بگذارد. کارگران صنایع خاص، کشاورزان و افراد شاغل در محیط‌های آلوده بیشتر در معرض این خطر هستند.
بیماری‌های مزمن و زمینه‌ای
بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، واریکوسل، مشکلات تیروئید، بیماری‌های کلیوی و نارسایی کبدی می‌توانند توانایی بدن برای تولید اسپرم سالم را کاهش دهند. همچنین برخی عفونت‌های تناسلی مانند اوریون (در صورت درگیری بیضه) یا اپیدیدیمیت نیز ممکن است به بیضه آسیب برسانند.
عفونت‌ها و التهابات سیستم تناسلی
عفونت‌هایی مانند اوریون (در بزرگ‌سالی)، هپاتیت، HIV، سوزاک و کلامیدیا، اگر به بیضه یا مجاری اسپرم‌بر آسیب وارد کنند، می‌توانند تعداد و کیفیت اسپرم را کاهش دهند. همچنین التهابات مزمن در دستگاه تناسلی باعث اختلال در خروج طبیعی اسپرم یا آسیب به ساختار آن میشود.
عدم تحرک و سبک زندگی کم‌تحرک
زندگی پشت‌میزی، نشستن طولانی‌مدت، و کم‌تحرکی عمومی، علاوه بر اینکه باعث چاقی میشود، حرارت بیضه را افزایش داده و جریان خون به آن را کاهش می‌دهد. این عوامل می‌توانند مستقیماً بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند.
آلودگی هوا و عوامل محیطی
هوای آلوده، فلزات سنگین، دود خودروها و گردوغبارهای صنعتی، همگی می‌توانند ترکیبات سمی وارد بدن کنند که در درازمدت موجب آسیب به اسپرم‌ها می‌شوند. این آلاینده‌ها از طریق تنفس وارد خون شده و به بافت‌های حساس مانند بیضه‌ها نیز نفوذ می‌کنند.
خودارضایی بیش‌ازحد یا رابطه جنسی مکرر بدون فاصله
گرچه خودارضایی در حد متعادل تأثیر منفی ندارد، اما اگر با فاصله کم و مکرر انجام شود، باعث کاهش غلظت و کیفیت مایع منی در دفعات بعدی میشود. تولید اسپرم نیاز به زمان کافی دارد و در صورت خروج مکرر، ممکن است بدن فرصت بازسازی نداشته باشد.
کمبود خواب و نداشتن استراحت کافی
خواب نامنظم و ناکافی بر ترشح هورمون‌ها به‌ویژه تستوسترون اثر منفی می‌گذارد. همچنین بی‌خوابی مزمن با استرس همراه بوده و سیستم ایمنی و تولیدمثل را تضعیف می‌کند. مردانی که شب‌کار هستند یا سبک خواب نامنظم دارند، بیشتر در معرض مشکلات باروری هستند.
جمع‌بندی
از بین رفتن اسپرم در مردان دلایل متعددی دارد که از سبک زندگی ناسالم گرفته تا عوامل محیطی، تغذیه، داروها، و بیماری‌ها را شامل میشود. جلوگیری از قرار گرفتن در معرض گرما، پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، داشتن رژیم غذایی سالم، خواب کافی و کاهش استرس، از مهم‌ترین اقداماتی هستند که می‌توانند سلامت اسپرم را حفظ کنند. در صورت مواجهه با مشکل در باروری یا مشکوک بودن به کاهش کیفیت اسپرم، مشاوره با پزشک متخصص اورولوژی یا ناباروری توصیه میشود تا با انجام آزمایش‌های لازم، علت دقیق شناسایی و درمان مناسب آغاز شود.