علت عقیم شدن مردان
عقیم شدن یا ناباروری مردان یکی از مشکلات شایع در حوزه سلامت باروری است که می‌تواند تأثیرات روانی، اجتماعی و خانوادگی قابل توجهی به‌همراه داشته باشد. ناباروری به‌معنای ناتوانی در باردار کردن شریک جنسی پس از یک سال رابطه منظم و بدون استفاده از روش‌های جلوگیری است. گرچه در گذشته این مشکل بیشتر به زنان نسبت داده می‌شد، اما امروزه مشخص شده که در نزدیک به نیمی از موارد، مشکل از طرف مردان است. شناخت علت‌های عقیم شدن مردان می‌تواند کمک بزرگی به پیشگیری، تشخیص و درمان این وضعیت کند.
کاهش تعداد یا کیفیت اسپرم
یکی از رایج‌ترین دلایل ناباروری در مردان، کاهش تعداد اسپرم یا ضعیف بودن کیفیت آن است. اسپرم‌ها باید از نظر تعداد، تحرک و شکل ظاهری طبیعی باشند تا توانایی باروری را حفظ کنند. اگر اسپرم‌ها کم‌تحرک یا ناقص باشند، احتمال رسیدن آن‌ها به تخمک و انجام لقاح کاهش می‌یابد.
اختلالات هورمونی
هورمون‌هایی مانند تستوسترون، FSH و LH نقش مهمی در تولید اسپرم دارند. هرگونه اختلال در ترشح این هورمون‌ها از سوی هیپوتالاموس یا هیپوفیز می‌تواند منجر به کاهش تولید اسپرم شود. اختلالات هورمونی ممکن است به صورت مادرزادی یا در اثر عوامل محیطی مانند مصرف داروهای خاص یا استرس شدید ایجاد شوند.
واریس بیضه (واریکوسل)
واریکوسل به گشادشدگی وریدهای اطراف بیضه گفته می‌شود که باعث افزایش دمای بیضه و اختلال در تولید اسپرم می‌شود. این وضعیت یکی از دلایل رایج و قابل درمان ناباروری در مردان است و معمولاً با جراحی یا روش‌های کم‌تهاجمی قابل رفع است.
انسداد لوله‌های اسپرم‌بر
در برخی از موارد، اسپرم در بدن تولید می‌شود اما به دلیل انسداد در مسیر انتقال، به مایع منی نمی‌رسد. انسداد ممکن است به‌علت عفونت، جراحی‌های قبلی یا ناهنجاری‌های مادرزادی ایجاد شود. این نوع ناباروری معمولاً با آزمایش آنالیز مایع منی قابل شناسایی است.
مشکلات ژنتیکی
برخی از اختلالات ژنتیکی می‌توانند باعث ناباروری شوند. برای مثال، سندرم کلاین‌فلتر که در آن مرد دارای یک کروموزوم X اضافی است، می‌تواند منجر به کاهش یا عدم تولید اسپرم شود. همچنین حذف بخش‌هایی از کروموزوم Y که در تولید اسپرم نقش دارند نیز از دیگر عوامل ژنتیکی ناباروری است.
عفونت‌های دستگاه تناسلی
عفونت‌هایی مانند اوریون، اپیدیدیمیت، پروستاتیت یا عفونت‌های منتقل‌شونده از راه جنسی (مانند کلامیدیا یا گنوره) می‌توانند به بیضه‌ها آسیب زده یا باعث انسداد مجاری انتقال اسپرم شوند. در برخی موارد، این آسیب‌ها دائمی هستند و درمان زودهنگام اهمیت زیادی دارد.
مصرف داروها و مواد شیمیایی
مصرف برخی داروها از جمله داروهای شیمی‌درمانی، داروهای ضد افسردگی، استروئیدهای آنابولیک یا داروهای ضد فشار خون می‌توانند بر باروری تأثیر منفی بگذارند. همچنین تماس مکرر با مواد شیمیایی صنعتی، فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها و حلال‌ها نیز می‌تواند به کاهش کیفیت اسپرم منجر شود.
سبک زندگی ناسالم
عواملی مانند مصرف الکل، سیگار، مواد مخدر، تغذیه نامناسب، چاقی مفرط، کم‌تحرکی و استرس‌های مزمن از مهم‌ترین علل ناباروری عملکردی در مردان هستند. این عوامل با ایجاد اختلال در هورمون‌ها و کاهش جریان خون در ناحیه تناسلی، توانایی باروری را کاهش می‌دهند.
قرارگیری در معرض گرمای زیاد
بیضه‌ها برای تولید اسپرم سالم نیاز به دمایی کمی پایین‌تر از دمای بدن دارند. استفاده طولانی‌مدت از سونا، جکوزی، لپ‌تاپ روی پا، یا لباس زیر تنگ می‌تواند باعث افزایش دمای بیضه‌ها و در نتیجه کاهش تولید اسپرم شود.
مشکلات جنسی و ناتوانی عملکردی
برخی مردان به دلایل روانی یا فیزیکی دچار مشکلاتی مانند اختلال در نعوظ، انزال زودرس یا عدم انزال می‌شوند که می‌تواند مانع از بارور شدن تخمک گردد. این مشکلات اغلب با درمان دارویی، روان‌درمانی یا تغییر سبک زندگی قابل بهبود هستند.
سابقه آسیب یا جراحی
آسیب‌های وارده به بیضه، عمل جراحی در ناحیه لگن یا کشاله ران، جراحی فتق یا جراحی پروستات می‌توانند به بافت تولید اسپرم یا مسیر انتقال آن آسیب وارد کنند. همچنین افرادی که سابقه جراحی واریکوسل یا نمونه‌برداری از بیضه دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتر ناباروری باشند.
بیماری‌های مزمن
بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های کلیوی، یا اختلالات تیروئیدی می‌توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر توانایی باروری تأثیر بگذارند. کنترل این بیماری‌ها می‌تواند در بسیاری از موارد به بهبود وضعیت باروری کمک کند.
درمان‌های ناباروری در مردان
برای درمان ناباروری در مردان، ابتدا باید علت دقیق شناسایی شود. روش‌های درمان شامل:
-
مصرف داروهای هورمونی برای اصلاح اختلالات هورمونی
-
جراحی برای اصلاح انسداد یا واریکوسل
-
استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IUI یا IVF
-
تغییر سبک زندگی و حذف عوامل خطر
-
استفاده از مکمل‌های حاوی آنتی‌اکسیدان برای بهبود کیفیت اسپرم
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر پس از یک سال رابطه منظم و بدون جلوگیری، بارداری حاصل نشود، توصیه می‌شود مرد و زن به‌طور همزمان مورد بررسی قرار گیرند. آزمایش آنالیز مایع منی، سونوگرافی بیضه و آزمایش‌های هورمونی از اولین گام‌های تشخیص ناباروری مردان هستند.
سخن پایانی
ناباروری در مردان مشکلی پیچیده و چندعاملی است که می‌تواند بر کیفیت زندگی فردی و زناشویی اثر بگذارد. خوشبختانه، با پیشرفت‌های علمی و روش‌های درمانی متنوع، بسیاری از مردانی که دچار ناباروری هستند، می‌توانند شانس باروری خود را بازیابند. تشخیص به‌موقع، رعایت سبک زندگی سالم و مراجعه به پزشک متخصص، سه گام اساسی برای مقابله با مشکل عقیم شدن در مردان است.