چرا عطسه زیاد میکنیم؟
عطسه واکنشی طبیعی از سوی بدن برای محافظت از دستگاه تنفس در برابر عوامل محرک خارجی است. با این حال، زمانی که عطسه به‌طور مکرر و بیش از حد معمول اتفاق می‌افتد، ممکن است نشانه‌ای از وجود یک مشکل زمینه‌ای باشد. در این مقاله به بررسی دلایل عمده عطسه زیاد، علائم همراه، و راه‌های پیشگیری و درمان آن پرداخته می‌شود.
عطسه چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
عطسه یک واکنش دفاعی سریع از بدن است که برای خارج کردن ذرات خارجی مانند گرد و غبار، میکروب‌ها، مواد شیمیایی یا مواد آلرژن از بینی و مجرای تنفسی انجام می‌شود. این فرآیند به‌وسیله تحریک عصب سه‌قلو (trigeminal nerve) در بینی فعال می‌شود و به مغز فرمان می‌دهد تا با فشار ناگهانی هوا، محرک را از بینی خارج کند.
آلرژی؛ شایع‌ترین دلیل عطسه مکرر
یکی از اصلی‌ترین دلایل عطسه زیاد، آلرژی‌های فصلی یا دائمی هستند. آلرژی‌ها زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه موادی مانند گرده گیاهان، موی حیوانات یا گرد و غبار را به عنوان تهدید شناسایی می‌کند و واکنش التهابی نشان می‌دهد. عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و گلو از علائم شایع آلرژی محسوب می‌شوند.
سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی
یکی دیگر از دلایل رایج عطسه زیاد، ابتلا به سرماخوردگی یا عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی است. ویروس‌هایی مانند رینوویروس یا آنفلوآنزا موجب تحریک سلول‌های بینی و سینوس‌ها می‌شوند و بدن از طریق عطسه سعی در پاک‌سازی عوامل بیماری‌زا دارد. این نوع عطسه معمولاً همراه با گلودرد، تب، سرفه و بدن‌درد است.
تحریک‌کننده‌های محیطی
برخی افراد در برابر بوهای قوی مانند عطرها، دود سیگار، مواد شوینده شیمیایی یا حتی هوای آلوده بسیار حساس هستند و دچار عطسه مکرر می‌شوند. در این موارد، عطسه واکنشی دفاعی در برابر تحریک‌کننده‌های محیطی است و معمولاً با خارج شدن از محیط آلوده کاهش می‌یابد.
تغییرات ناگهانی دما یا نور
تغییرات ناگهانی دمای محیط یا قرار گرفتن ناگهانی در معرض نور خورشید (پدیده‌ای که به آن عطسه نوری یا “photic sneeze reflex” گفته می‌شود) نیز می‌تواند در برخی افراد منجر به عطسه‌های مکرر شود. این واکنش معمولاً بی‌ضرر است اما می‌تواند آزاردهنده باشد.
خشکی هوا و بینی خشک
هوای خشک، به‌ویژه در فصول سرد یا در فضاهایی با سیستم گرمایشی، باعث خشک شدن مخاط بینی می‌شود. این موضوع می‌تواند تحریک عصبی در بینی ایجاد کند و منجر به عطسه‌های مکرر شود. استفاده از بخور و نوشیدن مایعات کافی می‌تواند در این موارد مفید باشد.
پولیپ بینی و مشکلات ساختاری
در برخی موارد، عطسه زیاد ممکن است به دلیل وجود پولیپ‌های بینی یا انحراف تیغه بینی باشد. این مشکلات باعث انسداد نسبی مجرای بینی می‌شوند و تحریک‌پذیری مزمن در سیستم تنفسی فوقانی ایجاد می‌کنند که می‌تواند عطسه را افزایش دهد.
عوامل روانی و استرس
اگرچه کمتر رایج است، اما برخی افراد در شرایط استرس‌زا یا تحریکات عصبی دچار عطسه می‌شوند. این نوع عطسه ممکن است به‌صورت ناخودآگاه رخ دهد و معمولاً با عوامل روانی یا عاطفی در ارتباط است.
عطسه در هنگام بارداری
در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم، برخی خانم‌ها دچار احتقان بینی و عطسه‌های مکرر می‌شوند. این موضوع به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش جریان خون در غشای مخاطی بینی اتفاق می‌افتد. اصطلاحاً به این حالت «رینیت بارداری» گفته می‌شود.
عطسه‌های صبحگاهی؛ چرا در صبح‌ها بیشتر عطسه میکنیم؟
عطسه در صبح اغلب به دلیل تجمع ذرات آلرژن در طول شب، خشکی مخاط بینی و یا تحریک ناشی از تغییر دمای هوا هنگام خروج از رختخواب اتفاق می‌افتد. همچنین، در برخی افراد آلرژی به مایت‌های گرد و غبار موجود در رختخواب‌ها و بالش‌ها نیز نقش دارد.
آیا عطسه زیاد نگران‌کننده است؟
در بیشتر موارد، عطسه زیاد مسئله‌ای بی‌خطر و موقتی است. اما اگر همراه با علائم دیگر مانند خون‌ریزی بینی، تنگی نفس، سردرد شدید یا تب بالا باشد، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه شود. همچنین اگر عطسه‌های مکرر کیفیت زندگی روزمره را مختل کند، نیاز به درمان دقیق‌تری دارد.
راهکارهای کاهش عطسه مکرر
-
اجتناب از محرک‌های شناخته شده مانند گرد و غبار، دود سیگار و مواد معطر
-
استفاده از فیلتر هوا در منزل
-
شستشوی بینی با محلول سالین
-
استفاده از داروهای ضدآلرژی (آنتی‌هیستامین‌ها) تحت نظر پزشک
-
تمیز نگه داشتن محل خواب و تعویض منظم ملافه‌ها
-
حفظ رطوبت محیط با دستگاه بخور
نتیجه‌گیری
عطسه‌های مکرر ممکن است آزاردهنده باشند اما در اغلب موارد نشانه‌ای از پاسخ طبیعی بدن به محرک‌ها هستند. با شناسایی دلیل اصلی و انجام اقدامات پیشگیرانه می‌توان شدت و تعداد عطسه‌ها را به میزان زیادی کاهش داد. در صورتی که عطسه‌ها همراه با علائم نگران‌کننده باشند یا به‌صورت مزمن ادامه پیدا کنند، مراجعه به پزشک و انجام بررسی‌های تخصصی توصیه می‌شود.