قرص ضد بارداری بعد از رابطه؛ راهکاری سریع برای پیشگیری اضطراری
قرص ضد بارداری اورژانسی چیست؟
قرص ضد بارداری بعد از رابطه، که به آن قرص اورژانسی نیز گفته می‌شود، نوعی داروی پیشگیری از بارداری است که پس از انجام رابطه جنسی محافظت‌نشده یا در صورت شکست روش‌های پیشگیری (مانند پاره شدن کاندوم) استفاده می‌شود. این قرص‌ها حاوی دوز بالایی از هورمون‌های زنانه هستند که مانع از تخمک‌گذاری یا بارور شدن تخمک می‌شوند.
زمان مناسب برای مصرف قرص اورژانسی
موثرترین زمان برای مصرف قرص ضد بارداری اورژانسی، در ۱۲ تا ۲۴ ساعت اول پس از رابطه است. البته برخی از این قرص‌ها تا ۷۲ ساعت و برخی دیگر حتی تا ۵ روز نیز می‌توانند اثر داشته باشند. اما هرچه زودتر مصرف شوند، احتمال موفقیت آن‌ها بالاتر است.
انواع قرص ضد بارداری بعد از رابطه
قرص‌های اورژانسی به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند که در ایران نیز رایج هستند:
قرص لوونورژسترول (Levonorgestrel)
پرکاربردترین نوع قرص اورژانسی در ایران است. این قرص در دوز ۱.۵ میلی‌گرم عرضه می‌شود و معمولاً در یک نوبت مصرف می‌شود. می‌توان آن را تا ۷۲ ساعت پس از رابطه مصرف کرد، اما اثربخشی آن پس از ۲۴ ساعت کاهش می‌یابد.
قرص الا (Ulipristal Acetate)
دارویی جدیدتر و قوی‌تر که تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) پس از رابطه مؤثر است. اثربخشی آن نسبت به لوونورژسترول در زمان‌های نزدیک‌تر به موعد تخمک‌گذاری بیشتر است، اما در بازار ایران دسترسی به آن محدودتر است.
نحوه مصرف قرص ضد بارداری بعد از رابطه
روش مصرف بسته به نوع قرص متفاوت است:
-
لوونورژسترول تک‌دوز: یک قرص ۱.۵ میلی‌گرمی، بلافاصله بعد از رابطه
-
لوونورژسترول دو دوز: دو قرص ۰.۷۵ میلی‌گرمی با فاصله ۱۲ ساعت
-
الا: فقط یک عدد قرص ۳۰ میلی‌گرمی به صورت تک‌دوز
در هر صورت توصیه می‌شود برای مصرف دقیق‌تر، به بروشور دارو یا مشاوره داروساز مراجعه شود.
میزان اثربخشی قرص اورژانسی
اگر قرص ضد بارداری اورژانسی به‌درستی و به‌موقع مصرف شود، می‌تواند ۷۵ تا ۹۵ درصد از بارداری ناخواسته جلوگیری کند. عواملی که در اثربخشی این قرص‌ها مؤثر هستند عبارت‌اند از:
-
زمان مصرف نسبت به زمان رابطه
-
نزدیکی به تخمک‌گذاری
-
شاخص توده بدنی (BMI) فرد
-
داروهای هم‌زمان که ممکن است تأثیر قرص را کاهش دهند
عوارض قرص ضد بارداری بعد از رابطه
مصرف قرص اورژانسی معمولاً بی‌خطر است اما ممکن است با عوارضی همراه باشد:
-
تهوع و استفراغ
-
سرگیجه
-
خستگی
-
حساسیت سینه‌ها
-
تغییر در الگوی قاعدگی (زودتر یا دیرتر شدن پریود)
اگر استفراغ در ۲ ساعت اول پس از مصرف اتفاق بیفتد، باید مجدداً یک قرص دیگر مصرف شود.
چند بار می‌توان از قرص اورژانسی استفاده کرد؟
گرچه قرص اورژانسی برای استفاده گاه‌به‌گاه ایمن است، اما نباید به عنوان روش دائمی پیشگیری از بارداری استفاده شود. مصرف مکرر این قرص‌ها ممکن است تعادل هورمونی بدن را به‌هم زده و دوره‌های قاعدگی را نامنظم کند.
پزشکان توصیه می‌کنند که در صورت نیاز مکرر به پیشگیری، از روش‌های مطمئن‌تری مانند قرص‌های روزانه، آی‌یودی (IUD) یا کاندوم استفاده شود.
موارد منع مصرف قرص ضد بارداری بعد از رابطه
در برخی شرایط استفاده از قرص‌های اورژانسی توصیه نمی‌شود یا باید با احتیاط انجام گیرد:
-
سابقه حساسیت به ترکیبات دارو
-
بیماری‌های کبدی شدید
-
خونریزی‌های غیر طبیعی واژینال
-
سابقه لخته شدن خون یا ترومبوز (در برخی موارد خاص)
در این شرایط باید حتماً با پزشک مشورت شود.
آیا قرص اورژانسی باعث سقط جنین می‌شود؟
خیر، این قرص‌ها مانع از لقاح یا لانه‌گزینی تخمک بارور شده می‌شوند. اگر تخمک قبلاً در رحم لانه‌گزینی کرده باشد، قرص اورژانسی دیگر اثری نخواهد داشت و باعث سقط نمی‌شود. بنابراین، نباید آن را با داروهای سقط اشتباه گرفت.
قرص اورژانسی در داروخانه‌ها؛ آیا نیاز به نسخه دارد؟
در ایران، قرص‌های لوونورژسترول معمولاً بدون نسخه پزشک در داروخانه‌ها قابل تهیه هستند. اما بهتر است برای مصرف آن، به راهنمای داروساز توجه کرد یا با پزشک مشورت نمود، به‌ویژه اگر سابقه بیماری خاصی دارید یا داروی دیگری مصرف می‌کنید.
جمع‌بندی
قرص ضد بارداری بعد از رابطه یا قرص اورژانسی، روشی مؤثر و نسبتاً ایمن برای جلوگیری از بارداری ناخواسته پس از رابطه محافظت‌نشده است. اگرچه مصرف آن ساده و در دسترس است، اما نباید جایگزین روش‌های منظم و برنامه‌ریزی‌شده پیشگیری شود. اطلاع از زمان مصرف، نوع قرص و رعایت دقیق دستورالعمل‌ها، نقش مهمی در موفقیت این روش دارد. در نهایت، مشورت با پزشک یا داروساز می‌تواند از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کند و راهکاری ایمن‌تر ارائه دهد.