آیا جنب شدن در خواب غسل دارد؟ بررسی از دیدگاه آیت‌الله مکارم شیرازی
تعریف جنابت در فقه اسلامی
جنابت در فقه اسلامی به حالتی اطلاق می‌شود که بر اثر خروج منی یا نزدیکی جنسی حاصل شده و موجب می‌شود که برخی اعمال عبادی مانند نماز برای فرد تا زمان انجام غسل جنابت، ممنوع گردد. این وضعیت ممکن است در بیداری یا خواب رخ دهد. در بسیاری از موارد، افراد در خواب دچار حالت جنابت می‌شوند، که اصطلاحاً به آن «احتلام» گفته می‌شود. حال این پرسش پیش می‌آید که آیا جنب شدن در خواب نیز همچون نزدیکی جنسی نیاز به غسل دارد یا خیر؟
تعریف احتلام و تفاوت آن با جنابت در بیداری
احتلام به معنای خارج شدن منی از انسان در خواب است، بدون اینکه فرد کنترل یا آگاهی بر آن داشته باشد. این وضعیت اغلب در سنین بلوغ یا جوانی بیشتر اتفاق می‌افتد و نشانه‌ی سلامت طبیعی بدن است.
تفاوت اصلی میان احتلام و جنابت در بیداری، در آگاه بودن فرد نسبت به این رویداد است. در بیداری فرد با اختیار، و در خواب بدون اختیار دچار جنابت می‌شود. اما از نظر حکم شرعی، تأثیر این دو حالت بر وجوب غسل یکسان است.
نظر آیت‌الله مکارم شیرازی درباره غسل پس از جنب شدن در خواب
آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائات متعدد درباره احتلام و غسل چنین نظر داده‌اند:
«هرگاه انسان در خواب جنب شود و از او منی خارج گردد، غسل بر او واجب می‌شود، حتی اگر متوجه چگونگی آن نباشد.»
بر این اساس، خروج منی در خواب – چه با رؤیای جنسی و چه بدون رؤیا – موجب جنابت است و غسل جنابت بر فرد واجب می‌شود. بنابراین، حتی اگر فرد تنها اثر منی را بعد از بیداری مشاهده کند و چیزی از خواب به یاد نیاورد، باز هم باید غسل کند.
اگر فرد مطمئن نباشد که منی خارج شده یا نه، چه باید بکند؟
آیت‌الله مکارم در این مورد تصریح کرده‌اند که:
-
اگر علامت خروج منی (مانند رطوبت با ویژگی‌های خاص آن: جهش، شهوت و سستی بدن) وجود داشته باشد یا یقین به خروج منی داشته باشید، غسل واجب است.
-
اگر فقط خواب جنسی دیده‌اید اما از خروج منی مطمئن نیستید، غسل واجب نیست.
-
اگر مایعی مشاهده شده ولی مشخص نیست که منی است یا نه، باز هم غسل واجب نیست، مگر آنکه علائم منی را داشته باشد.
این دقت در تشخیص، بر اساس اصل «عدم علم به تحقق جنابت» بنا نهاده شده که فقه شیعی به آن پایبند است.
آیا زنان نیز در صورت احتلام باید غسل کنند؟
بله، از نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، زنان نیز اگر در خواب دچار حالت احتلام شوند و از آن‌ها مایعی با ویژگی‌های منی خارج شود، غسل بر آن‌ها نیز واجب می‌شود. ملاک در وجوب غسل، خروج منی است، نه جنسیت یا رؤیا دیدن.
در این باره در توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم آمده است:
«اگر زن در خواب احساس کند که از او منی خارج شده یا اثر آن را ببیند، غسل بر او واجب می‌شود.»
زمان انجام غسل پس از بیدار شدن
غسل جنابت باید پیش از انجام اعمال عبادی مانند نماز صورت گیرد. بنابراین، اگر فردی در خواب جنب شود، باید پیش از نماز بعدی غسل کند. البته، فوریت در غسل واجب نیست، مگر برای کارهایی مانند نماز یا ورود به مسجد.
از نظر آیت‌الله مکارم، تأخیر در غسل تا زمان نیاز (مثلاً قبل از نماز بعدی) اشکال ندارد، مگر آنکه فرد بخواهد عملی انجام دهد که طهارت در آن شرط است.
آیا وضو به جای غسل کافی است؟
خیر، از نظر فقه شیعه و طبق نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، غسل جنابت جای وضو را می‌گیرد ولی وضو جای غسل را نمی‌گیرد. بنابراین اگر کسی جنب شده و تنها وضو بگیرد، نمی‌تواند نماز بخواند تا زمانی که غسل انجام دهد.
اگر فردی شک دارد که آیا جنب شده یا نه، و اثری از منی هم نمی‌بیند، وضو کافی است. اما اگر خروج منی محرز شود، تنها غسل جنابت کفایت می‌کند.
جمع‌بندی
از نظر آیت‌الله مکارم شیرازی:
-
اگر در خواب جنب شوید و اثر خروج منی دیده شود، غسل واجب است.
-
اگر فقط خواب جنسی دیدید ولی منی ندیدید یا مطمئن نبودید، غسل واجب نیست.
-
زنان نیز در صورت مشاهده علائم خروج منی، باید غسل کنند.
-
وضو به‌تنهایی جای غسل جنابت را نمی‌گیرد.
-
غسل باید پیش از نماز یا اعمال نیازمند طهارت انجام گیرد، ولی فوریت مطلق ندارد.
در نتیجه، جنب شدن در خواب – به‌ویژه در قالب احتلام – همانند جنابت در بیداری از نظر شرعی اثر یکسانی دارد و فرد موظف به غسل است تا بتواند اعمال عبادی خود را انجام دهد.